Ruiny XVI-wiecznego zamku to jeden z najciekawszych zabytkowych obiektów architektonicznych w Muszynie. Ruiny znajdują się na wzgórzu, znanym pod nazwą Baszta lub Zamczysko (wysokość: 527 m. n.p.m.). Są zlokalizowane w niezwykle malowniczym miejscu – na cyplu Pasma Koziejówka, nad zakolem rzeki Poprad. Ze szczytu wzniesienia rozciąga się urzekający widok na rozlewisko Popradu, Szczawnika i Muszynki, dzięki czemu to szczególne miejsce cieszy się ogromna popularności turystów.
Historia zamku
Jak wynika z badań archeologicznych, historia obiektu sięga XI wieku, gdy w okolicach Baszty powstał drewniany gród. Trzy wieki później gród został przebudowany – wzmocniono go kamieniami i obmurowano. Drewniany gród nie zachował praktycznie niczego ze swojego pierwotnego wyglądu. Historycy stawiają hipotezę, że zamek został wybudowany z nakazu Kazimierza Wielkiego, w tym samym czasie, gdy lokował on w Muszynie miasto. Funkcjami zamku miała być obrona pogranicza. Pełnił też rolę komory celnej.
Lokalizacja zamku doskonale nadawała się do celów obronnych. W kolejnych wiekach obiekt nadal doskonalono – wykonano przekop przez pogłębienie naturalnego obniżenia i wybudowano most zwodzony. W XVI wieku zamek został poważnie uszkodzony przez pożar w wyniku najazdu Macieja Korwina, króla Węgier, który następnie nakazał go odbudować w stylu renesansu (przed zniszczeniem zamek posiadał cechy architektury gotyckiej). Niemal od podstaw wybudowano mury obronne, od południa i zachodu dobudowano do zamku pomieszczenia mieszkalne.
Kolejny pożar zniszczył część zamku na początku XVII wieku. po pożodze znów odbudowano obiekt, jednak nie odnowiono już dobudowanych poprzednio pomieszczeń mieszkalnych. Od tamtej pory zamek stracił na znaczeniu – pełnił bowiem jedynie funkcję strażnicy na pograniczu polsko-węgierskim. Strażnicy mieli za zdanie zapewnić bezpieczeństwo szlaku handlowego, ciągnącego się wzdłuż rzeki Poprad, biegnącego na Węgry. U podnóża Góry Zamkowej powstał kompleks budynków i dwór dla biskupa. W 1647 roku od zachodu wybudowano przypory przy murach obronnych. Kolejnych zniszczeń zamku dokonano w okresie rozbiorów – wówczas grupa poszukiwaczy skarbów z Włoch wysadziła część obiektu, kierując się legendami o rzekomo ukrytym w nim skarbie. Według legendy pewien muszyński starosta podczas potopu szwedzkiego nakazał wybudować w podziemiach zamku sekretne lochy, a w nich ukrył swój skarb, strzeżony przez skamieniałą dziewczynkę i chłopca. Podobno spod zamku wiedzie tajemne przejście, ciągnące się do Muszyny.
W drugiej połowie XVIII wieku zamek w Muszynie został opuszczony – od tego czasu zaczął obracać się w ruinę. Zdewastowany zamek pogrążał się w zapomnieniu, ale w XIX wieku znów stał się popularny. Ruiny cieszyły się wówczas dużym zainteresowaniem historyków-amatorów. Zostały one opisane przez Sz. Morawskiego i M. Maciszewskiego. Uwiecznili je również malarze – B. Stęczyński, N. Orda oraz J. Matejko.
Prace archeologiczne na zamku w Muszynie
Ruiny zamku w Muszynie zawdzięczają swój współczesny wygląd pracy archeologów. W trakcie wykopalisk archeologicznych odsłonięto mury zamku, znajdujące się wcześniej niemal całkowicie pod ziemią. W roku 1991 i w latach 1997 – 1998 zabezpieczone zostały pozostałości po sklepieniu, a także mury wieży zamkowej.
W toku prac archeologicznych natrafiono na kawałki ceramiki pochodzącej z Czech i Węgier, a także obiekty militarne – zabytkowe kusze, groty strzał i lufy hakownic. Inne znaleziska są związane z jadą konną – są to wędzidła, podkowy, strzemiona oraz ostrogi. Archeologowie odnaleźli również cenny pierścień z napisem hilf gott maria”, grawerowanym gotycką minuskułą.
Ruiny zamku w Muszynie są obecnie nieodpłatnie dostępne do zwiedzania.
Pozostałe obiekty zabytkowe na terenie miasta i okolic:
- Ruiny zamku starostów “Państwa Muszyńskiego”(XIV wiek – Muszyna)
- Podzamkowy zespół dworski XVIII/XIX wiek – Muszyna ul. Kity: dwór starostów, kordegarda; ul. Krzywa: zajazd (obecnie muzeum)
- Obronny Kościół p.w. św. Józefa, barokowy z XVII wiek z rzeźbami gotyckimi
- Zabytkowy zespół domów mieszczańskich z XIX/XX wiek – ul. Kościelna
- Kapliczki św. Jana Nepomucena i św. Floriana na Rynku w Muszynie z przełomu XVIII/XIX wieku
Niestety narazie ruiny zamku są zamknięte dla zwiedzających ze względu na rewitalizację tego miejsca…. według wizualizacji ma to całkiem fajnie wyglądać..